Tìm Hiểu Về Tự Kỷ Phi Ngôn Ngữ

09/03/2022

Ước tính có khoảng 40% những người được chẩn đoán mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD) được coi là người giao tiếp phi ngôn ngữ, nghĩa là họ có thể không bao giờ học nói được nhiều hơn một vài từ.

Giao tiếp phi ngôn ngữ không phải là một chẩn đoán thực tế của tự kỷ, dù tình trạng này có xu hướng xảy ra ở những trường hợp tự kỷ nặng, hay còn gọi là tự kỷ cấp độ 3. Trong một số trường hợp, trẻ rồi cũng sẽ học nói được. Đối với những trường hợp còn lại, các phương pháp và công nghệ mới đang giúp trẻ tự kỷ có thể giao tiếp theo những cách khác.

Thế Nào Là Tự Kỷ Phi Ngôn Ngữ?

Mặc dù tỷ lệ người mắc chứng tự kỷ phi ngôn ngữ khá phổ biến, thuật ngữ "tự kỷ phi ngôn ngữ" (nonverbal autism) không phải một thuật ngữ chính thức để chẩn đoán. Một phần lý do là bởi vì không có ranh giới rõ ràng giữa những người tự kỷ nói được và không nói được.

Một số người mắc chứng tự kỷ phi ngôn ngữ phát triển khả năng sử dụng một vài từ ngữ theo cách có ý nghĩa nhưng không thể tiếp tục bất kỳ cuộc đối thoại nào. Ví dụ: họ có thể nói "xe" có nghĩa là "chúng ta đi chơi đi", nhưng sẽ không thể trả lời câu hỏi "chúng ta nên đi đâu?"

Một số người mắc chứng tự kỷ có khả năng nói nhưng thiếu khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách có ý nghĩa. Họ có thể "lặp lại" các kịch bản từ ti vi hoặc từ các cách diễn đạt mà họ đã được các nhà trị liệu dạy. Thay vì sử dụng những “kịch bản” này để truyền đạt ý tưởng hoặc mong muốn, họ dường như sử dụng chúng như một cách để tự trấn tĩnh.

Nguyên Nhân

Không ai thực sự biết tại sao một số người tự kỷ không thể hoặc không sử dụng ngôn ngữ nói. Điều này đặc biệt khó hiểu bởi vì khá nhiều người mắc chứng tự kỷ trên phổ có thể nói được và họ đã chọn không giao tiếp bằng lời nói mà, thay vào đó, giao tiếp bằng ngôn ngữ ký hiệu, thẻ hình ảnh và một loạt các công cụ kỹ thuật số.

Một số người mắc chứng tự kỷ cũng mắc chứng khó phát âm (apraxia of speech), một chứng rối loạn thần kinh làm cho ngôn ngữ nói trở nên vô cùng khó khăn. Nhưng hầu hết những người không nói được bằng ngôn ngữ trong phổ tự kỷ không có chứng khó phát âm; họ chỉ không nói.

Cho đến tương đối gần đây, người ta cho rằng tất cả trẻ em mắc chứng tự kỷ không nói được đều bị thiểu năng trí tuệ vì lý do đơn giản là điểm IQ của trẻ giảm xuống dưới 70 và những người đạt điểm IQ dưới 70 được coi là thiểu năng trí tuệ.

Gần đây, chúng ta đã nhận thấy rằng các bài kiểm tra IQ điển hình là công cụ không hiệu quả trong đo lường khả năng trí tuệ ở trẻ tự kỷ - đặc biệt là khi những đứa trẻ đó không biết nói. Lý do cho điều này là:

Phần lớn các bài kiểm tra IQ phụ thuộc vào khả năng hiểu và phản hồi nhanh chóng của người làm bài kiểm tra đối với thông tin bằng lời nói. Trẻ tự kỷ giao tiếp phi ngôn ngữ có những thách thức trong những lĩnh vực có thể có hoặc không liên quan đến trí thông minh cơ bản.
Hầu hết các bài kiểm tra IQ đều yêu cầu khả năng hiểu và đáp ứng các chuẩn mực và kỳ vọng của xã hội trong một khoảng thời gian cụ thể. Những kỳ vọng này rất khó khăn đối với trẻ tự kỷ, cho dù bằng lời nói hay không.
Các vấn đề liên quan đến giác quan không gây khó khăn cho trẻ em điển hình có thể khiến trẻ mắc chứng tự kỷ mất tập trung. Trẻ em mắc chứng tự kỷ phi ngôn ngữ không có khả năng cho người kiểm tra biết về những vấn đề như vậy.
Người kiểm tra hiếm khi được đào tạo để làm việc, tương tác hoặc "hiểu" những đứa trẻ có nhu cầu đặc biệt, đặc biệt là trẻ không biết nói. Nếu họ không thể thu hút sự tương tác của trẻ, sẽ rất khó để trẻ thể hiện khả năng tốt nhất mà chúng có.

Tốt nhất, việc xác định chỉ số IQ của trẻ tự kỷ phi ngôn ngữ nên bao gồm cả các bài kiểm tra IQ phi ngôn ngữ và các quan sát không liên quan đến bài kiểm tra.

TONI (Test of Nonverbal Intelligence) là một ví dụ về bài kiểm tra IQ phi ngôn ngữ và thường là một lựa chọn tốt hơn cho những trẻ không biết nói và cho trẻ tự kỷ nói chung. Việc quan sát những đứa trẻ không biết nói trong môi trường quen thuộc cũng có thể cung cấp cho người đánh giá thông tin thực tế về khả năng so với kỹ năng làm bài kiểm tra.

Chẩn Đoán

Chẩn đoán một đứa trẻ mắc chứng tự kỷ phi ngôn ngữ là một thách thức.

Lý do đầu tiên là không phải lúc nào cũng dễ dàng phân biệt giữa trẻ tự kỷ phi ngôn ngữ (không nói được), trẻ chưa phát triển ngôn ngữ (trẻ nhỏ hơn chưa phát triển khả năng nói), hoặc trẻ không giao tiếp (trẻ có thể nói được nhưng chưa có kỹ năng giao tiếp bằng lời và không lời).

Một đứa trẻ không biết nói có thể được bác sĩ phỏng vấn, mặc dù nói chuyện với cha mẹ và giáo viên về tiền sử của đứa trẻ và về bất kỳ sự cải thiện nào trong khả năng nói của đứa trẻ, nếu có, sẽ cho ta một bức tranh đầy đủ hơn. Ví dụ, sự hiện diện của dù chỉ một từ, hoặc một số tiếng bắt chước bập bẹ, dường như là một yếu tố dự đoán quan trọng cho việc tiếp thu ngôn ngữ nói sau năm tuổi.

Nghiên cứu đã chỉ ra sự khác biệt về chức năng não ở những người mắc chứng tự kỷ giao tiếp phi ngôn ngữ bằng cách sử dụng các công cụ như điện não đồ (để đo sóng não) và MRI (để đo hoạt động của não) để hiểu rõ hơn những gì đang diễn ra bên trong tâm trí của một người không hoặc không thể nói chuyện.

Các Dấu Hiệu Khác Của Chứng Tự Kỷ

Các triệu chứng chính của chứng tự kỷ, cho dù các con nói được hay không. Những triệu chứng này bao gồm:

Khó giao tiếp bằng mắt
Khó khăn khi tiếp nhận các dấu hiệu xã hội
Vấn đề trong việc thể hiện cảm xúc và đọc cảm xúc của người khác
Các thách thức về giác quan (cảm thấy choáng ngợp bởi tiếng ồn, xúc giác hoặc các kích thích thị giác)
Các chuyển động cơ thể lặp đi lặp lại (đung đưa, vỗ tay, xoay tròn, chạy tới và lui)
Hành vi mang tính nghi lễ (ví dụ: sắp xếp đồ vật, chạm vào đồ vật liên tục theo một thứ tự đã định sẵn)
Sở thích hẹp hoặc cực đoan trong các chủ đề cụ thể
Chống lại những thay đổi trong thói quen

Các nguyên nhân tiềm ẩn khác của việc không nói được có thể không liên quan gì đến chứng tự kỷ, và những nguyên nhân này có thể sẽ được loại trừ trước khi quy chúng là chứng tự kỷ. Chúng bao gồm các vấn đề về thính giác, khiếm thanh chọn lọc, rối loạn thần kinh và thiểu năng trí tuệ.

>>> Xem Thêm: Hội Chứng Hyperlexia

Trẻ Có Thể Học Nói Được Không?

Khá nhiều trẻ tự kỷ chậm nói đạt được khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ nói. Một số trở nên khá trôi chảy. Tuy nhiên, những người khác không bao giờ nói được nhiều hơn một vài từ, nếu đạt được đến mức độ đó.

Có nhiều kỹ thuật để khuyến khích và cải thiện ngôn ngữ nói cho trẻ tự kỷ, mặc dù không có gì đảm bảo rằng bất kỳ cách tiếp cận cụ thể nào sẽ hiệu quả cho bất kỳ trẻ nào. Các cách tiếp cận khác nhau có thể cải thiện giao tiếp bằng lời bao gồm:

Liệu pháp ngôn ngữ
PECS (Hệ thống giao tiếp trao đổi hình ảnh)
Can thiệp hành vi
Chơi - Trị liệu
Liệu pháp âm nhạc và các kỹ thuật liên quan, theo một số nghiên cứu ban đầu

Một Số Cách Thức Giao Tiếp Khác

Mặc dù một số người tự kỷ không giao tiếp bằng ngôn ngữ nói một cách hiệu quả nhưng họ có thể giao tiếp bằng ngôn ngữ viết, ngôn ngữ ký hiệu, thẻ ảnh hoặc thiết bị giao tiếp kỹ thuật số. Một khi người tự kỷ có thể giao tiếp hiệu quả, ngay cả khi không sử dụng lời nói, khả năng tương tác với thế giới của họ mở rộng đáng kể.

Trong những năm gần đây, nhiều ứng dụng đã được phát triển để giúp trẻ tự kỷ không nói được giao tiếp hiệu quả hơn. Một trong số đó là Proloquo2Go, trong đó người dùng chạm vào hình ảnh trên màn hình để thể hiện ý tưởng của họ và để ứng dụng “nói” hộ họ.

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải tránh xa những trò lừa bịp nghe có vẻ quá hay. Trong thế giới của người tự kỷ, một trong những cạm bẫy tiềm ẩn này là "giao tiếp được tạo điều kiện", trong đó nhà trị liệu "đỡ" cánh tay của người tự kỷ trong khi họ gõ bàn phím.

Cách tiếp cận này vẫn có sẵn nhưng đã bị lật tẩy bởi nhiều nghiên cứu cho thấy rằng người gõ bàn phím chính là nhà trị liệu, chứ không phải người tự kỷ.

Lời Kết

Nếu con bạn không đạt được các mốc phát triển của con trong việc nói hoặc sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp, bạn nên nói chuyện với bác sĩ nhi khoa để đánh giá ban đầu. Sau đó, bác sĩ có thể giới thiệu bạn đến các chuyên gia về bệnh tự kỷ. Con của bạn được chẩn đoán là không nói được càng sớm thì quá trình điều trị để cải thiện khả năng nói và giao tiếp của các con cũng bắt đầu sớm hơn.

Trẻ lớn hơn có thể cảm thấy hứng thú khi đọc sách của những người tự kỷ không nói được bằng ngôn ngữ, chẳng hạn như The Reason I Jump, của Naoki Higashida.

Nguồn: Understanding Nonverbal Autism - Verywell Mind (2022).