Giải Thích Về Mê Tín Dựa Trên Khoa Học Về Tâm Lý Học

Bạn có thể giống với nhiều người khi thường xuyên có những suy nghĩ hoặc hành vi mê tín mà không hề nhận ra rằng chính mình đang làm điều đó. Chỉ cần nghĩ: Bạn đã bước ra khỏi nhà bằng chân trái hay phải, tránh một con mèo đen hoặc đọc tin về horoscope hàng ngày. Đây là những ví dụ khá gần với mê tín dị đoan - điều mà Stuart Vyse, Tiến sĩ, và là tác giả của cuốn sách Believing in Magic: The Psychology of Superstition. Ông gọi nó là tư duy ma thuật.

Theo một cuộc khảo sát của Gallup, có đến hơn một nửa số người Mỹ thừa nhận có một chút mê tín. Ngoài ra, niềm tin vào phù thủy, ma và những ngôi nhà ma ám - tất cả những biểu tượng phổ biến của Halloween - đã tăng lên nhiều hơn trong thập kỷ qua. Nhưng tâm lý đằng sau những “suy nghĩ ma thuật” này là gì và nó có ảnh hưởng tiêu cực hay tích cực đối với sức khoẻ tâm thần của chúng ta hay không? Khi nào thì suy nghĩ mê tín đi quá xa.

Là Mê Tín Dị Đoan, Tín Ngưỡng Hay Nỗi Lo Âu?

Trên thực tế, không phải tất cả các nghi lễ, phong tục, truyền thống hay tín ngưỡng đều là mê tín dị đoan. Vyse nói với WebMD: "Ranh giới của những yếu tố này là liệu bạn có coi tín ngưỡng hay nghi lễ như đang thể hiện một ý nghĩa kỳ diệu, ma thuật nào đó hay không?”

Ví dụ, Vyse nói rằng nhiều huấn luyện viên khuyến khích rằng vận động viên có thể thực hiện một nghi thức trước một trận đấu để giúp họ bình tĩnh và tập trung. Nghi thức này có thể như lặp lại một câu thần chú, bày tỏ lòng tin với một biểu tượng,... Vyse nói: “Đó không phải là mê tín. Mặt khác, nếu bạn nghĩ rằng việc chạm vào quả bóng một số lần nhất định sẽ khiến bạn giành chiến thắng trong trò chơi, thì bạn đã bắt đầu mê tín.”

Bạn có thể tự hỏi liệu một số hành vi mê tín dị đoan - chẳng hạn như đếm số lần bạn chạm vào quả bóng - có thực sự là dấu hiệu của chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) hay không. Những người mắc chứng OCD thường có thói quen buộc phải thực hiện một số hành động lặp đi lặp lại, thường làm ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày. Một ví dụ điển hình là nhân vật của Jack Nicholson trong bộ phim As Good As It Gets, người người không thể bước lên những vết nứt trên vỉa hè và phải ăn ở một bàn cố định trong cùng một nhà hàng mỗi ngày; anh ta không thể đối phó với bất kỳ thay đổi nào trong thói quen. Trong khi một số triệu chứng của OCD có thể bắt chước hành vi mê tín dị đoan (và cả hai không loại trừ lẫn nhau) Vyse nói rằng hầu hết các bằng chứng cho thấy không có mối liên hệ nào giữa hai hành vi này.

Paul Foxman, Tiến sĩ, một chuyên gia về lo âu từ Burlington, Vt cho biết: “Chúng tôi không nghĩ các rối loạn lo âu [chẳng hạn như OCD] là suy nghĩ mê tín. Nhưng tôi có những bệnh nhân nói với tôi rằng họ tin rằng nếu họ không lo lắng về điều gì đó, thì khả năng nó xảy ra sẽ tăng lên, và đó là một suy nghĩ mê tín."

Điều quan trọng là chú ý đến suy nghĩ của chính mình, đặc biệt nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào của lo lắng - chẳng hạn như căng thẳng quá mức, khó ngủ, suy nghĩ ám ảnh và kiệt sức. Nếu bạn gặp các triệu chứng này hoặc nhận thấy rằng bạn có hành vi lặp đi lặp lại một cách mất kiểm soát - hãy tìm sự trợ giúp chuyên nghiệp từ bác sĩ hoặc nhà trị liệu.

Động Lực Thao Túng

Muốn kiểm soát nhiều hơn hoặc muốn mọi thứ chắc chắn hơn là động lực thúc đẩy hầu hết các hình thức mê tín dị đoan. Chúng ta có xu hướng tìm kiếm một số loại quy tắc hoặc một lời giải thích cho lý do tại sao mọi thứ xảy ra. Vyse cho biết: “Đôi khi việc cố gắng tạo ra một sự chắc chắn giả còn tốt hơn là không có gì để chắc chắn cả, và đó là điều mà phần lớn nghiên cứu cho thấy.”

Các cuộc phỏng vấn xin việc, bài kiểm tra hay nhiều tình huống khác trong đời - những sự kiện mà chúng ta muốn mọi thứ diễn ra tốt đẹp - bất kể sự chuẩn bị nào của bản thân đều có thể thúc đẩy những suy nghĩ mê tín. Vyse nói: “Chúng ta thường ở trong những tình huống mà một điều gì đó thực sự quan trọng sắp xảy ra, chúng ta đã chuẩn bị cho nó tốt nhất có thể, nhưng nó vẫn có những điểm không chắc chắn; nó vẫn chưa rõ ràng. Dù bạn có tự tin hay chuẩn bị đến đâu cho một sự kiện - dù đó là trận bóng đá, đám cưới hay buổi thuyết trình - thì mọi thứ vẫn có thể xảy ra ngoài tầm kiểm soát của bạn. Yếu tố mê tín cung cấp cho mọi người cảm giác rằng họ đã làm thêm một điều gì đó nữa để cố gắng đảm bảo kết quả mà họ đang tìm kiếm."

Tham khảo: 8 sự thật cơ bản về tâm lý học

Là Bạn Hay Thù?

Cảm giác muốn được an toàn và tự tin có lẽ là lợi ích lớn nhất mà chúng ta nhận được từ những suy nghĩ hoặc hành vi mê tín - như mang theo một đồ vật hoặc mặc một món đồ mà bạn cho là may mắn.

Foxman nói rằng có một hiệu ứng giả dược tích cực - nếu bạn nghĩ rằng điều gì đó sẽ giúp bạn, nó có thể trở thành sự thực. Ông nói: “Có một sức mạnh to lớn trong niềm tin. Nếu kết quả là một vấn đề thuần túy may mắn, thì niềm tin không thực sự có bất kỳ tác động nào, tuy nhiên, khi sự nỗ lực của bạn là yếu tố chính dẫn đến kết quả, thì suy nghĩ mê tín có thể giúp bạn tăng thêm sức mạnh.

Vyse nói: “Những suy nghĩ mê tín dị đoan có thể mang lại một tác động lớn tới tâm lý. Ví dụ, trước đây bạn đã từng có một ngày tuyệt vời với một chiếc áo sơ mi màu xanh, thì việc mặc lại chính chiếc áo đó có thể giúp bạn giảm bớt lo lắng và thúc đẩy những suy nghĩ tích cực. Nhưng nó cũng có hiệu quả ngược lại làm cản trở năng lực của bạn nếu bạn đánh mất nó, hoặc không được sử dụng nó.

Các nghiên cứu thường xuyên chỉ ra các hiệu ứng giả dược (cả tích cực và tiêu cực), hoàn toàn do sức mạnh của kỳ vọng hoặc định kiến ​​gây ra. Tuy nhiên, mê tín cũng có thể đóng một vai trò tiêu cực trong cuộc sống của chúng ta, đặc biệt là khi kết hợp với một thói quen xấu như cờ bạc. Nếu bạn là một người nghiện cờ bạc và tin rằng bạn sẽ may mắn, thì niềm tin đó có thể làm nghiêm trọng hơn vấn đề của bạn.

Vyse nói: “Những mê tín dị đoan cũng có thể can thiệp vào cuộc sống của chúng ta và gây ra rất nhiều lo lắng. Ví dụ, những người sợ thứ Sáu ngày 13 có thể thay đổi kế hoạch đi du lịch hoặc bỏ cuộc hẹn vì lo lắng không cần thiết. Những kiểu mê tín dị đoan này không mang lại lợi ích gì cả.”

Về cơ bản, phụ nữ có khả năng mê tín hơn nam giới, Vyse nói. Phụ nữ cũng có thể lo lắng nhiều hơn, hoặc ít nhất, nhiều phụ nữ tìm kiếm sự giúp đỡ về các vấn đề lo lắng. Mặc dù các biến số về tính cách không phải là yếu tố mạnh mẽ trong việc phát triển mê tín dị đoan, nhưng có một số bằng chứng cho thấy nếu bạn lo lắng hơn người bình thường thì bạn sẽ có xu hướng mê tín hơn một chút.

Vyse cho biết vị trí kiểm soát của chúng ta cũng có thể là một yếu tố góp phần vào việc chúng ta có mê tín hay không. Nếu bạn đặt quyền kiểm soát ở chính mình (bên trong), bạn sẽ tin rằng bạn chịu trách nhiệm về mọi thứ, bạn là người làm chủ số phận của bạn và bạn có thể làm cho mọi thứ xảy ra. Nếu bạn đặt quyền kiểm soát ở các yếu tố bên ngoài, "bạn cảm thấy như bị mọi thứ trong cuộc sống kéo đi, và mọi thứ xảy ra với bạn thay vì ngược lại là bạn kiểm soát nó", Vyse nói với WebMD. Những người đặt quyền kiểm soát bên ngoài thường dễ mê tín hơn, bởi họ coi đó là một cách để có thêm quyền kiểm soát trong cuộc sống của họ. "Một phần lý do tại sao phụ nữ mê tín hơn đàn ông là bởi phụ nữ cảm thấy, ngay cả trong xã hội hiện đại ngày nay, họ ít kiểm soát số phận của mình hơn nam giới."

Thông minh dường như không liên quan nhiều đến việc chúng ta có niềm tin vào những điều mê tín hay không. Vyse nói rằng trong khuôn viên trường Harvard - nơi người ta cho rằng có rất nhiều người thông minh - các sinh viên thường xoa chân bức tượng John Harvard để cầu may. Theo một nghĩa nào đó, mê tín dị đoan, giống như các nghi lễ khác, có thể trở thành một phần của  một cộng đồng hoặc một nền văn hóa, và có thể giúp gắn kết mọi người lại với nhau. Vyse nói: “Hầu hết những mê tín dị đoan mà mọi người tham gia đều ở mức phù hợp và không phải là bệnh lý. Nó là một tin tốt, và nó cũng vừa đúng lúc cho dịp Halloween.

Nguồn: WebMD - The Psychology of Superstition

Tham khảo: Những ngộ nhận phổ biến trong tâm lý học