Trên khắp đất nước, mọi người đều đang phải đối mặt với những tình huống xáo trộn, căng thẳng và đáng sợ trước đại dịch Covid-19. Nhưng liệu con cái của chúng ta có đang bị tổn thương bởi đại dịch?
Chấn thương tâm lý thời thơ ấu thường liên quan tới phản ứng tiêu cực, được gọi là căng thẳng sang chấn, do một trải nghiệm đau buồn hay sợ hãi - gọi là sự kiện gây sang chấn - điều mà thách thức khả năng chịu đựng của một đứa trẻ. “Những sự kiện gây sang chấn thường là những tình huống nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta, vượt ra ngoài trải nghiệm thông thường, và khiến ta cảm nhận tính mạng của mình hoặc của người khác đang bị đe doạ.” TS. Tâm lý học Adam D. Brown, NYU Langone cho biết.
Kết hợp với Khoa Tâm thần Trẻ em và Vị thành niên WonderLab, TS. Brown đã trả lời những câu hỏi mà phụ huynh thắc mắc về sang chấn thời thơ ấu trong đại dịch Covid-19.
Đại Dịch Covid Có Thể Là Một Chấn Thương Tâm Lý Hay Không?
“Đại dịch Covid-19 là một sự kiện nằm ngoài kiểm soát, khiến rất nhiều người lo lắng và thậm chí là hoang mang, sợ hãi,” TS. Brown nói. “Nhiều đứa trẻ đang phải xem và nghe những thông tin đáng sợ trên TV. Người thân hoặc những người chúng quen biết đang bị nhiễm bệnh hoặc đã qua đời. Trải nghiệm này là khác nhau, không chỉ dựa trên mức độ tiếp xúc, mà còn những gì đang diễn ra xung quanh đứa trẻ ấy.”
Ví dụ như, nếu những người chăm sóc trẻ là bình tĩnh và vững lòng thì đó có thể là một yếu tố bảo vệ trẻ. Mặt khác, nếu người chăm sóc trẻ bị lấn áp bởi sự lo âu, sợ hãi và đau buồn của chính họ, điều này có thể khó đem lại sự an tâm mà đứa trẻ cần. Vì vậy, cách mà một đứa trẻ phản ứng có thể bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi cách mà mọi người xung quanh chúng phản ứng.
“Mức độ lo lắng, hỗn loạn, hay đau buồn nhất định tại thời điểm này đều có thể hiểu được. Chúng ta cần tìm hiểu những phản ứng tâm lý và hành vi nào có thể là căng thẳng do sang chấn, thay vì căng thẳng hậu-sang-chấn tâm lý, bởi thực tế Covid-19 vẫn đang tiếp diễn.” TS. Brown nói thêm.
Những Phản Ứng Điển Hình Nào Trẻ Em Thường Có?
Những phản ứng của trẻ em với sự kiện gây sang chấn sẽ khác nhau theo độ tuổi, trình độ phát triển, mức độ hỗ trợ xã hội, và kĩ năng ứng phó cùng những nhân tố khác của chúng. Một số trẻ thể hiện những dấu hiệu của căng thẳng do sang chấn để đáp trả lại những sự kiện, một số khác thì không.
TS. Brown giải thích rằng những phản ứng điển hình dưới đây ở trẻ nhỏ - dưới 10 tuổi, có thể biểu lộ sau một sự kiện gây sang chấn.
1. Những Ý Nghĩ Hoặc Hình Ảnh Không Mong Muốn
Con bạn có thể lặp lại những suy nghĩ hoặc hình ảnh nhất định trong đầu, hoặc thường xuyên bị ác mộng - điều này có thể liên quan tới những sự kiện gây sang chấn. “Trẻ con thường thể hiện việc khó kiểm soát những ý nghĩ hay hình ảnh đó. Có những đứa trẻ có thể vẽ, viết, nói, hoặc diễn lại những sự kiện ấy nhiều lần.” TS. Brown cho biết.
2. Cảm Xúc Tiêu Cực
“Con bạn có thể phải đối mặt với một loạt cảm giác tiêu cực bao gồm buồn bã, tuyệt vọng, khó chịu và giận dữ, hay tê liệt” TS. Brown nói. Một vài đứa trẻ có thể bị cảm xúc lấn át và hành động trẻ con hơn so với tuổi. Một số khác có thể trở nên lo lắng, nhất là khi bị tách khỏi người chăm sóc. Con bạn có thể biểu hiện những hành vi mà chúng đã bỏ được từ trước, như là trở nên bám dính bố mẹ, đái dầm, lo âu chia ly, hay bị khó ngủ.
3. Tránh Né “Sự Nhớ Lại” Và Những Vấn Đề Với Sự Tập Trung
“Con bạn có thể tránh né, dễ kích động hoặc khó chịu nếu không thể tránh người nào đó, địa điểm, và những thứ khiến trẻ phải nhớ lại chuyện đã xảy ra, hay đang xảy ra,” TS. Brown nói. Con bạn cũng có thể gặp khó khăn trong việc tập trung vào bài vở ở trường hay các hoạt động khác, trở nên đãng trí và mơ màng.
4. Triệu Chứng Kích Thích Và Phản Ứng
“Con bạn có thể dễ giật mình hơn hay cảm nhận như có một sự nguy hiểm nào đó đang tồn tại,” TS. Brown nói. Chúng có thể thường xuyên bị đau bụng, nhức đầu hay đau nhức cơ thể, hoặc thay đổi khẩu vị. Con bạn còn có thể gặp khó khăn trong việc vào giấc hay ngủ không ngon.
Khi Nào Con Bạn Cần Đến Sự Trợ Giúp?
Nghiên cứu cho thấy, khi trẻ em biểu lộ những dấu hiệu của căng thăng do sự kiện gây sang chấn, những triệu chứng này có thể sẽ biến mất trong vòng vài ngày hoặc vài tuần, trong khi một số khác có thể chịu tác động lâu dài hơn. Nếu những triệu chứng của con bạn không giảm đi sau 2 – 4 tuần sau sự kiện ấy, tốt nhất là nên đến gặp chuyên gia tâm thần học hoặc chuyên gia tâm lý cho trẻ em hoặc trẻ vị thành niên. “Tất nhiên, điều này khó có thể đánh giá trong một sự kiện kéo dài như Covid-19, vì vậy nếu bạn nghi ngờ, hãy tham khảo ý kiến của chuyên gia” TS. Brown cho biết.
Những tình huống bạn có thể cần tới chuyên gia sức khỏe tâm thần bao gồm:
Nếu gia đình bạn không thể đáp ứng những nhu cầu của trẻ, bao gồm nếu bạn hay người chăm sóc khác đang gặp khó khăn vì các sự kiện gây sang chấn và muốn/ cần sự trợ giúp.
Nếu những triệu chứng của con bạn trở nên nghiêm trọng hay cản trở đáng kể tới các thói quen hàng ngày, khả năng giao tiếp xã hội hay làm bài tập ở trường.
Nếu con bạn đã từng có chấn thương tâm lý, từng được chẩn đoán mắc một rối loạn sức khoẻ tâm thần, hay đối mặt với lo âu (anxiety) và những vấn đề cảm xúc khác. Những đứa trẻ này thường dễ bị tổn thương hơn trước các vấn đề căng thẳng sang chấn tiếp diễn.
Nếu con bạn từng trải qua sự đau buồn do mất mát, bạn có thể tìm sự hỗ trợ thêm kể cả khi tình huống ấy không gây tổn thương cho con bạn.
“Là một phụ huynh, bạn sẽ hiểu con mình nhất, và bạn nên tìm tới một chuyên gia nếu bạn có lo lắng về những phản ứng của con mình, hay khả năng giúp con của bạn,” TS. Brown nói. “Hãy thử tìm một nhà chuyên môn có kiến thức về chấn thương tâm lý và các phương pháp dựa trên bằng chứng để điều trị căng thẳng do sang chấn.”
Bạn Có Thể Làm Gì Để Giúp Con Đối Mặt Với Sang Chấn Tâm Lý?
Để giúp trẻ quản lý cảm xúc của mình trong thời gian này, cha mẹ nên cung cấp thông tin phù hợp với sự phát triển của trẻ. “Tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ phát triển, con bạn có thể biết một số thông tin. Hãy hỏi con bạn những gì chúng đã biết và liệu chúng có thắc mắc gì không. Đưa ra những lời giải thích cụ thể và sử dụng ngôn từ phù hợp với trẻ em, đồng thời tránh những cách nói ẩn dụ, chẳng hạn như ‘bà đã về trời rồi’, vì có thể khiến con bạn hiểu lầm.”
Hãy chuẩn bị tinh thần rằng con bạn có thể hỏi bạn cùng một câu hỏi hoặc lặp đi lặp lại một thắc mắc, Brown nói. “Hãy cố gắng đưa ra một câu trả lời ngắn gọn nhưng trung thực.” Phụ huynh cũng nên lưu ý về việc nói chuyện với người khác về đại dịch khi con của họ cũng ở đó. TS. Brown nói rằng việc hạn chế tiếp xúc với phương tiện truyền thông cũng có thể hữu ích, vì trẻ nhỏ có thể bị choáng ngợp và nhầm lẫn khi tiếp xúc nhiều với các hình ảnh hay thông tin.
Tạo những cơ hội để hỏi han con. Bạn không cần phải nói chuyện quá trang trọng mà có thể thỉnh thoảng hỏi thăm chúng khi bạn làm những việc khác, hoặc vào bữa tối hay trước khi đi ngủ.
Trẻ thường lo lắng về sự an toàn của chúng, cũng như sức khỏe và sự an toàn của những người xung quanh. “Hãy nói về sự đảm bảo cụ thể, những gì bạn đang làm trong hiện tại và tương lai để giữ an toàn cho con,” TS. Brown nói. “Khẩu trang và găng tay có thể khiến trẻ sợ hãi, vì vậy hãy đảm bảo rằng trẻ hiểu những điều này là để giữ an toàn cho tất cả mọi người”.
Thanh thiếu niên có thể muốn có nhiều thông tin hơn và cần nói chuyện nhiều hơn. Ngoài ra, trẻ có thể hành xử như không bận tâm và nói rằng chúng không muốn nói chuyện. Hãy để chúng có không gian riêng, nhưng đồng thời cũng theo dõi cách chúng ứng phó, và tạo những cơ hội để cùng ngồi nói chuyện.
Làm Thế Nào Để Giúp Trẻ Quản Lý Cảm Xúc?
Bạn có thể giúp con mình bằng cách gọi tên những cảm xúc của chúng và lắng nghe con. Ví dụ, bạn có thể nói, “Việc con cảm thấy lo lắng là rất tự nhiên. Có rất nhiều người đang bị nhiễm bệnh, nhưng chúng ta đang làm những gì có thể để gia đình mình an toàn và khỏe mạnh”.
Trẻ nhỏ thường sử dụng trò chơi, kể chuyện hay vẽ để thể hiện nỗi sợ và mong ước. Đó là một cách thích nghi lành mạnh để trẻ cố gắng hiểu những gì đang diễn ra. Nhưng trẻ cũng có thể tự trách bản thân, kể cả khi những sự kiện nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng. Bạn có thể giúp con có những suy nghĩ hữu ích hơn và những câu nói theo hướng ứng phó, chẳng hạn như “Con đã làm tốt nhất có thể rồi”.
Giúp con bạn xác định những hoạt động để xoa dịu, như là dành thời gian cho vật nuôi, xem chương trình, nghe nhạc hoặc chơi một trò chơi yêu thích. Nếu con bạn gặp khó khăn trong việc bình tĩnh, bạn có thể hướng dẫn con hít thở sâu, nghĩ về một kỷ niệm vui, hoặc sử dụng quả bóng chống căng thẳng.
Tính kiên định cũng có thể giúp con bạn quản lý cảm xúc của mình trong những thời điểm bất định. Duy trì sự kiên định và quen thuộc bất cứ khi nào có thể với thời gian học trực tuyến và các thói quen hằng ngày trong nhà. Nếu điều đó không khả thi, hãy nói với con bạn về những thay đổi có thể xảy ra.
Phản ứng của trẻ thường ăn khớp với phản ứng của cha mẹ, nên quan trọng là bạn phải làm gương cho những biểu hiện cảm xúc lành mạnh. Bạn có thể chia sẻ ngắn gọn cách bạn đang cảm nhận và cách bạn vượt qua những cảm xúc khó khăn. Sẽ rất hữu ích nếu bạn cho con biết việc bạn đang buồn/ lo lắng trong khi vẫn trấn an con rằng bạn luôn ở bên cạnh chúng cho dù có bất kể chuyện gì. Nếu bạn cảm thấy bị quá tải bởi chính cảm xúc của mình, hãy tìm đến sự tư vấn hoặc giúp đỡ từ những người khác hoặc một chuyên gia tâm lý.
Để hỗ trợ tốt nhất cho con bạn, bạn cũng phải chăm sóc cả bản thân mình nữa. Hãy đảm bảo rằng bạn ngủ đủ giấc và tập thể dục đầy đủ. Bạn có thể sử dụng các chiến lược tự xoa dịu bản thân mà bạn đang giúp con mình thực hiện. Hãy tìm cách để nhận được sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè, và nếu bạn tham gia vào một tổ chức cộng đồng, hãy giữ kết nối trong thời gian khó khăn này”.
Nguồn: Trauma in Children During the COVID-19 Pandemic- NYU Langone Health News Hub
Hãy liên hệ với số hotline 0977.729.396 của Viện ngay hôm nay để được tư vấn tận tình.
Hình ảnh một số bác sĩ tâm thần và chuyên gia tâm lý được đào tạo bài bản và giàu kinh nghiệm của Viện Tâm Lý Việt - Pháp:
-----------------------------
Viện Tâm lý Việt - Pháp
Trụ sở Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội
Trụ sở TP.HCM: Landmark 81, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P.22, Q. Bình Thạnh, Tp. Hồ Chí Minh
Hotline: 0912.012.684 (Zalo, 24/7)
Email: daotao@tamlyvietphap.vn
Facebook: https://www.facebook.com/tamlyvietphap.vn